Srpska liberalna stranka u Ugarskoj 1884-1912.

Abstract

<p>Doktorska disertacija Srpska liberalna stranka u Ugarskoj<br />1884-1912, predstavlja rezultat istorijskog istraživanja,<br />sagledavanja i naučnog vrednovanja delovanja opozicione<br />političke organizacije srpskih liberala u Ugarskoj. Srpska<br />liberalna stranka, poznata i kao Srpska narodna slobodoumna<br />stranka, u periodu 1884-1912, predstavlja političku<br />organizaciju koja ba&scaron;tini kontinuitet Srpske narodne<br />slobodoumne stranke Svetozara Miletića i njegovog<br />Bečkerečkog programa za Srpsku liberalno-opozicionu<br />stranku. Kao i većina stranaka tog vremena i Srpska liberalna<br />stranka je funkcionisala bez čvr&scaron;će izgrađene partijske<br />strukture, formuli&scaron;ući svoje stavove putem svog organa<br />odnosno glasila Branik i održavajući predizborne zborove i<br />agitaciju povodom izbora za Ugarski sabor, Srpski narodnocrkveni<br />sabor i druge srpske autonomne ustanove. Od<br />izuzetnog značaja za isticanje i utvrđivanje politike Srpske<br />liberalne stranke je aktivno uče&scaron;će njenih predstavnika na<br />Ugarskom saboru (1884-1887. i 1906-1910.) i Srpskom<br />narodno-crkvenom saboru (1885-1912.). Srpska liberalna<br />stranka se kristali&scaron;e boreći se protiv politike srpskih<br />notabiliteta, odnosno nekada&scaron;njih stranačkih saboraca koji<br />1884. godine usvajaju Kikindski program kojim odustaju od<br />Bečkerkerečkog programa i približavaju se politici Ugarske<br />vlade. Nakon distanciranja od Kikindskog programa dolazi do<br />sukoba između srpskih liberla i srpske opozicione grupe koja<br />se zalaže za dopunu Bečkerečkog programa socijalnim<br />pitanjima, koja će se kasnije konstituisati u posebnu Srpsku<br />narodnu radikalnu stranku. Srpski liberali koji su prezentovali<br />interese srpskog građanskog kapitala su smatrali za<br />necelishodno vezivanje socijalnih pitanja za nacionalni<br />program koji su podržavali. Srpska liberalna stranka u<br />Ugarskoj predstavlja doslednog borca protiv<br />denacionalizatorske, asimilatorske politike koju je nad<br />nemađarskim narodima Ugarske, intenzivno sprovodila<br />džavna vlast, kao i borca za očuvanje &scaron;to &scaron;ire Srpske narodnocrkvene<br />autonomije koja je takođe bila pod stalnim pritiskom<br />ugarskih vlasti. Srpska liberalna stranka se zalaže za op&scaron;te<br />pravo glasa i ravnopravnost svih narodnosti Ugarske,<br />insistirajući na zaokruživanju županija po nacionalnom<br />principu. Za srpske liberalne je neprihvatljiva politika<br />mađarizacije narodnosti i insistiranja na postojanju samo<br />jednog političkog mađarskog naroda u Ugarskoj. Kao izrazito<br />nacionalno osve&scaron;ćena politička organizacija Srpska liberalna<br />stranka iz Ugarske zauzima stav po svim političkim i<br />dru&scaron;tvenim pitanjima u susednoj kraljevini Srbiji. Boljitak<br />Srbije, njenih stanovnika kao i celokupnog Srpstva je<br />imperativ srpskim liberalima, koji se ne slažu sa austrofilskom<br />politikom vlasti kraljevine Srbije, zalažući se za pronalaženje<br />oslonca srpskoj državnosti u Rusiji i borbi za pravično<br />uvećanje Srbije u pravcu Makedonije, Kosova i Metohije, te u<br />perspektivi i Bosne i Hercegovine. Nasuprot Srbiji, Srpska<br />liberalna stranka, pored publicističkog ima i aktivan politički<br />rad u Hrvatskoj. Tesno sarađujući sa svojim članovima u<br />okviru Srpske samostalne stranke, srpski liberali teže saradnji<br />sa hrvatskom opozicijom u zalaganju za &scaron;to veću državno pravnu samostalnost Hrvatske prema Ugarskoj. Česta tačka<br />razilaska sa hrvatskim političkim činiocima je njihovo<br />odbijanje da priznaju ravnopravnost srpskog naroda i svih<br />njegovih prerogativa na teritoriji banovine Hrvatske. Srpska<br />liberalna stranka se principijelno borila za ravnopravnost<br />srpskog sa hrvatskim narodom, pobijajući asimilatorske teze o<br />jednom hrvatskom političkom narodu. Iako izložena državnim<br />pritiscima i prevla&scaron;ću radikala u okviru srpskog opozicionog<br />pokreta, Srpska liberlana stranka u Ugarskoj je imala izuzetan<br />značaj za održanje srpske nacionalne svesti, ali i principa<br />slobode i demokratije među Srbima pre svega u Ugarskoj,<br />zatim Hrvatskoj i indirektno Srbiji.</p>